Joxepa Antoni Aranberri, Anitzenea eraikinak dibertsitate linguistiko eta sozialaren topagune izaera hartu nahi du, euskaratik ekarpena eginez herritarren arteko bizikidetzan.

Bertako bizilagunak dira Xenpelar Bertso Eskola, Lau Haizetara Euskaldunon Topagunea, SOS Arrazakeria eta Badalab Hizkuntza Berrikuntza Laborategia.

2024 urtean zehar herri kulturak eta hizkuntza aniztasuna ardatz harturik ziklo musikatua antolatu dute elkarlanean eta zikloak hiru geltoki izan ditu.

Uztailean abiatu zuen bidea, Joxepa Antoni Aranberri inspirazio harturik. Joxepa Antoni bertsolaria izan zen, euskararen eragile eta euskalgintzan erreferente. Juan Frantzisko “Xenpelar” zuen osaba. Honen aldean, Joxepa Antoniren ekarpenari lotutako transmisioa oso eskasa izan da.

Horregatik, tradizioaren transmisioa eta transgresioa bilatu nahi izan ziren lehen saio haren bidez, bertsotan jarriz Maialen Lujanbio eta Amets Arzallus, ‘Balkoitik balkoira’ izendatu zen saioan. Izan ere, horrelaxe aritu ziren, Joxepa Antoni Aranberri anitzeneako balkoitik Xenpelar etxeko balkoira. Iraganaz eta aktualitateaz, umoretik eta esker-onetik aritu ziren biak ala biak.

Irailean, Atlantikaldiaren egitarauan txertatu zen “Bertso saio interkulturala”. Itsasoa eta kultur aniztasuna elkar josten dituen festan, ohiko bertso saioen kodeak jarraituta eta euskal inprobisatzaileekin batera, Galizako Regueifeirak eta  Glosadore katalanak aritu ziren, elkarrizketan. Bertha Llos, Esther Santos, Ferriol Mafip eta Marcel Marimon. Sara Marchena eta Nuria Penas. Iker Goñi eta Haritz Casabal. Hiru kultur-adierazpide. Hiru hizkuntza gutxitu elkar-eraginean, tarteko itzulpenik gabe. Ariketa xumea proposatu zitzaion entzuleari; hizkuntzaren ulermenetik harago, beste komunikazio elementu batzuetan topatzeko heldulekua; gorputz adierazpenean, ahots tonuan, emozioan, musikan edota giro orokorrean. Saiatzeko gorpuzten kultur arteko bizikidetzak eskatzen duen erabat ulertzen ez diren egoeratara egokitzeko zera-hori, elkar-ulertzeko nahi hori. Itsasoa, migrazio-prozesuak, hizkuntza gutxituen arteko komunikazio-ekintzak, estereotipoak… izan ziren mintzagai.

Laburbilduz,  gizarte anitz eta globalean hizkuntza eta komunitate gutxituen arteko bizikidetzan, aliantzen bilaketan eta hizkuntza amankomuna izan daitekeen musikan eta dantzan jarri nahi izan zen begirada.

Azaro amaieran eman zitzaion zikloari itxiera, Euskal Herri luze-zabaleko bertsolari gazteak aritu ziren etorkizunaz eta etorkizunari kantatu nahi izan zion saioa. Emaitz Murua (Errenteria), Aissa Intxausti (Bizkaia), Xabat Illarregi (Nafarroa) eta Aroa Arrizubieta (Araba) aritu ziren bertatik bertara, Haritz Casabalek proposatutako gaien gainean: etxebizitzaz, km 0 erosketez, etorkizuneko euren ikuspegiaz… aritu ziren, baita usainak asmatzera jolastu.

Saio emankor zein dibertigarria izan zen, zeinetan ariketa desberdinetan eta tresna digitalak baliatuz bertaratutako publikoak ere izan zuen gaietan eragiteko aukera.

Publiko orokorrari zuzendutako eta Anitzeneako eragileek elkarlanean antolatutako lehen ekimena izan da hau. Lanean segitzen dugu urte berriarekin batera horrelako gehiago etorriko daitezen.

Mckenzie Wark idazle eta ikerlariaren bisita izan dugu abenduaren hasieran Euskal Herrian. Berekin abiatu du Badalabek militantziaz, aktibismoaz eta herrigintzaz egin nahi dugun hausnarketa garaia eta, abiapuntu honetan, Jakin Fundazioa, Euskalgintzaren Kontseilua eta TEKSarea izan ditugu bidelagun. Gogoeta interesgarriak utzi dizkigu.

Ohikoa baino dezente beranduago egin zuen Mckenzie Warkek trans emakume izateko trantsizioa. Eta prozesu horrek bere oroitzapenak aldatu zizkiola azaldu zuen Durangoko Azokaren baitan egindako mahainguruan. Trantsizio hori eta beste ugari biltzen ditu « Maitasuna eta dirua, sexua eta heriotza » (Katakrak, 2024) liburuak, Danele Sarriugartek itzulia eta Jokin Azpiazuren hitzostearekin jantzia. Hiruren arteko elkarrizketan xehetu zituen Warkek nondik norakoak.

« Transok sarritan historiak kontatu behar ditugu. Medikuek erabakitzen dute nor izango garen, justifikatu egin behar izaten dugu, uste dute dena dakitela. Baina guk gure gorputza ezagutzen dugu eta nolabaiteko fikzio bat kontatu behar diegu, asmatu eta ukatu egin behar izaten dugu, bestela ez gara beraien patroietan sartzen. Kategorizatu egiten zaituzte. Nik erabaki nuen ez nuela trantsizioaren narratiba bat egingo, ez nuen eleberri konbentzional bat egin nahi eta gutunen formula erabili nuen. Erabaki nezakeelako nori idatzi, eta harreman bat sortzen duzu idazle eta irakurlearen artean. Horrela erabaki nuen bigarren pertsona erabiltzea eta hori esploratzea ».

Liburuan gutunak idazten dizkie bere amari, ama hildakoan ama rola hartu zuen ahizpari, maitaleei, gazte trans bati eta « jainkosa bati, guztien amari ». “Trantsizio ugari irudikatzen ditut liburuan. Saiatu naiz nire bizitzaren egia hori gorpuzten. Idazketa prozesuaz baliatu gaitezke ikusteko norbera nola eraikitzen den, egoera ulertuz eta gure gorputza editatuz. Genero disforia, disoziazioa eta obsesioa baldin baduzue, baliatu ezazue artelan bat egiteko”.

Transexualitatea jendea harritzeko aukera bat izan daitekeela nabarmendu zuen eta hizkera propioa sortzeko aldarria ere egin zuen. « Asko gustatzen zait hitzak asmatzea. ‘Black lives matter’ garaian idatzi nion liburuko gutun bat Veronicari, trans beltz bat da. Indarkeria polizial handia zegoen, porrot egin genuela sentitzen nuen behin eta berriz, komunismoak porrot egin zuela… Bizitzak fede ekintza bat eskatzen dizu, esan behar diozu zure buruari hau ez den beste mundu bat posible dela. Eta hor asmatu nuen ‘Femmunismo’ termino horretan nolabaiteko ideal hori dago. Komunismoa patriarkala izan da eta ez da hori bilatzen dudan erresistentzia. Asko ez dira ados egongo, baina hautatu egin behar dugu zer nolako feminismoa nahi dugun. Hizkuntzarekin jolasteak gogoa ematen dizun hori asmatzeko aukera ematen dizu ».

Plazerra eta erresistentzia, rave-ak eta askatasuna

« Queer munduan, politika bizirik mantentzea eta elkar laguntzea da, suizidio tasa % 40koa da », laburtu zuen eta erresistentzia horren parte da plazerra. Rave-etara joateak horretan laguntzen dio. « Ez da trantsizioa egin eta alaiago nagoela. Trans disforia sentitzean, konturatzen zara gorputza askatzeko behar hori duzula, besteekin nahasteko beharra, gorputza itxi egiten delako. Musikaren erritmo ozenak beharrezko dituzu. Helburua da izatea leku batzuk non aske sentitzen garen. Festa batera zoaz eta arraro sentitzen dena gizon heteroa da, musikak ez dielako amodioa egiten uzten. Konturatzen zara gizon heteroak ez direla askeak ».

63 urterekin, goiz erretiratzen da ohera eta goizeko 4ak aldera joaten da festara. « Mozkortuta daudenak dagoeneko joan dira etxera, ligatu nahi zutenak ere bai. Geratzen gara musikaren festa horrekin ondo pasa nahi dugunak ».

Eta, Euskal Herrian zer?

Warken hausnarketek utzitako lorratzei eutsi eta militantziaz edo euskalgintzaz zituzten ideiak elkarbanatu zituzten ondoren Sugoi Etxarrik, Ibai Atutxak eta Izar Mendigurenek. « Uste dut falta zaizkigula hitzak euskaldun bezala bizitzen ditugunak islatzeko. Hitz batzuk pentsatzeak sortzen du errealitatea aldatzeko aukera », esan zuen Etxarrik.

Horren inguruan, Warken bere ekarpena egin zuen: « Baliabideak eskaintzen dizkigute hizkuntzek, komunikazioa ahalbidetzen digute, testura eta kolore ezberdinak dituzte. Hizkuntza dominante bat erabiltzeak badu bere desabantaila, hizkuntza hori ez dela inorena. Baina uste dut euskaldunek zuen beharretara egokitutako hizkuntza sortzea lizitoa dela. Transok ere gure hizkuntza sortzen dugu. Brasilgo trans emakumeek, adibidez, badituzte italieratik hitz asko, handik etorri direlako sexu langile asko ».

Atutxak okupazio mugimenduan militatzen du eta Warken liburuan aipatzen den desbideratzeari heldu zion. « Inoiz espazio okupatuetara desbideratu bazara, eta bertan militatu baduzu, erdigunera itzultzean ez duzu berdin ikusiko, sortuko dizkizu ezinegon batzuk. Kultura kontrahegemoniko bat eraikitzen dugu, popularra eta kritikoa dena aldi berean. Eta ez naiz ari utopiaz, eta ezta ere erresistentziaz bakarrik, sormenaz eta eraikuntzaz ari naiz. Mundu berri bat gure espazioetan eraikitzen dugulako. Horregatik da posible denaren astinaldia ».

Harremanez aritu ziren, komunitateak sortzeko sare horiek sortzearen beharraz. Mendigurenek nabarmendu zuen behar batetik sortzen direla aukerak, komunitateak, proiektuak… « Baina autozaintza eta elkarzaintza barik ez dago ez norbanako ez talde osasuntsurik. Harremanak denaren erdigunean jarri behar ditugu, baina zaintzarik ez badago ez da harreman sanorik egongo ».

« Niretzat, hementxe da politikoa pertsonal. Nire barruan geratzen den borroka honako hau da: mundu bat lortzea non denok elkarrekin eseriko baikara Eskerrak Emateko Egunean, maite ditugun guztiekin, eta non aulki bat utziko baitugu libre, behar duenarentzat ».

Bukatzeko, Mckenziek liburuan egiten duen aurreko aipu horri heldu zioten. « Nolako mahaiak, nolako aulkiak behar ditugu guztiok tokia izateko? Batzuk hurbilduko dira, besteek ezingo dute… Badagokigu batzuetan batzuen alde egitea, beste batzuk atzera egin eta batzuk aurrera egiteko. Garai berrietara formatu zaharretan egokitu nahian gabiltza. Denon hitzak balio eta toki berdina izateko, asko daukagu arakatzeko gure espazio eta proiektuetan », esan zuen Mendigurenek.

Atutxaren esanetan, « gai izan behar gara zapalkuntza eta borroka ezberdinak bakoitzak daukan posiziotik ulertzen eta ahalegindu beharko genuke denok mahai berean elkartzen. Nik borroken mahai bat egingo nuke, zeinetan inork ez dion inori logika edo bizipena isiltzen, ulertzen dugu fronte komun horretan etsaia konpartitua daukagula ».

« Uste dut mahai horretan gehiagotan elkartu behar garela », esan zuen Etxarrik, « eta uste dut denen artean prestatu behar dugula bazkaria, ez dela hain garrantzitsua menua, baizik denon artean prestatzea bazkaria ».